Archives

शिक्षणक्षेत्रात अनेक संस्था कार्य करीत असतात. त्यातील काही संस्थांनाच गौरवशाली इतिहास असतो व उज्जवल भविष्याच्या दिशेने त्यांचा प्रवास चालू असतो. नाशिक एज्युकेशन सोसायटी ही अशा आशादायी भविष्यकाळासाठी धडपडणारी संस्था. ‘विद्या, यश: सुखकरी’ – विद्या यशोदायी असते, सुखदायी होते – हे आपले ब्रीदवाक्य प्रत्यक्षात आणण्यासाठी सतत प्रयत्नशील असलेल्या ह्या संस्थेने अनेक स्थित्यंतरे अनुभवली आहेत.

सन १९०८ मध्ये रेव्हरंड शिंदे ह्यांनी ख्रिश्चन मिशनरी सोसायटीच्या मदतीने आजच्या पेठे विद्यालयाच्या जागेत ‘सेंट जॉर्जे हायस्कूल’ ही माध्यमिक शाळा सुरू केली. रे. शिंदे हे शाळेचे संस्थापक व सुपरिटेंडंट. नाशिकला असलेल्या सरकारी हायस्कूल मध्ये प्रवेश न मिळालेले विद्यार्थी त्यांच्या शाळेत येत. असे दीडशे-पावणेदोनशे विद्यार्थी शाळेत होते. रे. शिंदे दररोज शाळेत येत. ते शिकवत नसत, पण कधी कधी पवित्र बायबल शास्त्राचा तास घेत. शाळेतील ‍शिक्षक मात्र ख्रिश्चन नव्हते. तरीही गावात शाळेविषयी अनुकूल मत नव्हते. त्यातच सन १९१८ मध्ये ‘न्यू इंग्लिश स्कूल’ (रूंग्ठा हायस्कूल) ची स्थापना झाली. त्या शाळेत मुले जाऊ लागली. त्याचा परिणाम ‘सेंट जॉर्जेस हायस्कूल’ च्या विद्यार्थी संख्येवर झाला. परिणामी ही शाळा बंद करण्याचा निर्णय मिशन सोसायटी घेतला. तेव्हा शाळेतील ध्येयवादी शिक्षकांनी स्वत: शाळा चालविण्याचे ठरविले. त्यांत कै. शं. दि. तथा नानासाहेब अभ्यंकरांचा पुढाकार होता. गावातील शिक्षणप्रेमी नागरिकांच्या मदतीने १ एप्रिल १९२३ रोजी त्यांनी ‘नाशिक एज्युकेशन सोसायटी’ची स्थापना केली. शाळा ताब्यात घेतली. रावबहादूर वि. अ. गुप्ते संस्थेचे अध्यक्ष झाले व मो. रा. गोडेबोले मुख्याध्यापक.

१९२३ मध्ये मुंबई प्रांताचे शिक्षणमंत्री रॅग्लर र. पु. परांजपे ह्यांनी शाळेला भेट दिली. विद्यार्थ्यांनी आणि शिक्षकांनी परिश्रमपूर्वक आलिशान समारंभ केला आणि मंत्र्यांनी शाळेच्या सर्व सवलती तशाच ठेवण्याचा निर्णय घेतला. अशारितीने अनेक अडचणींना सामोरे जात जात शाळेची, संस्थेची वाटचाल धिम्या गतीने चालू होती.

पण १९३८ मध्ये एक मोठे संकट उभे राहिले. काही आजीव सदस्य व शिक्षक मुलांसह, रजिस्टरांसह बाहेर पडले व त्यांनी ‘न्यू इंग्लिश स्कूल’ ही संस्था सुरू केली. मुलांच्या संख्येचा प्रश्न उभा राहिला. तेव्हा शाळेचे माजी विद्यार्थी कर्मवीर दादासाहेब गायकवाडांनी त्यांच्या शाहू छत्रपती बोर्डिंगची नव्वद मुले पाठविली व शाळा परत सुरू झाली.

१९३८ नंतर संस्थेला सरकारने जागा दिली. सह्याद्री विमा कंपनीने कर्ज आणि पेठे बंधूंनी उदार देणगी दिली. शहराच्या मध्यवर्ती भागात पेठे विद्यालयाची देखणी इमारत उभी राहिली. त्याचवेळी सरकारी हायस्कूलचे सेवानिवृत्त मुख्याध्यापक कै. ना. ह. तथा नानासाहेब बर्वे सुपरीटेंडट म्हणून रूजू झाले. श्री. वामन केशव तथा दादा खरे त्यांच्या सहका-यांसह संस्थेत आले. संस्थेची, शाळेची सर्व बाजूंनी भरभराट होऊ लागली.

‘सेंट जॉर्जेस हायस्कूलचे’ रुपांतर ‘पेठे विद्यालय’ असे झाले. शाळेच्या नामकरणाचा भव्य समारंभ १५ जानेवारी १९४४ रोजी बॅ. बाबासाहेब जयकर यांच्या शुभहस्ते संपन्न झाला. संस्थेच्या इतिहासातील हा मोठा भाग्य योग होय. यानंतरच्या काळात मातोश्री रामप्यारीबाई सारडा कन्या विद्यामंदिर, ति. झ. विद्यामंदिर, भगूर, नवीन इंग्रजी शाळा, ओझर, सेठ धरमदास सामळदास कोठारी कन्या शाळा, नाशिकरोड, साडीओ मेरी हायस्कूल, माध्यमिक विद्यालय सिडको व नाशिकरोड, मराठी माध्यमाच्या व इंग्रजी मिडीयम हायकूलच्या इमारतीत तसेच सिडको येथे इंग्रजी माध्यमाच्या पूर्वप्राथमिक शाळा संस्थेने सुरू केल्या. काळाजी गरज जाणून ‘इन्स्टिटयूट ऑफ टेक्निकल अँन्ड करिअर डेव्हलपमेंट’ या संस्थेंच्या माध्यमातून दहा विषयांचे प्रमाणपत्र अभ्यासक्रम सुरू आहेत. वेळुंजे येथील आश्रमशाळाही हळूहळू आकारास येत आहे. आज नाशिक एज्युकेशन सोसायटीच्या सर्व शाळांतून २५,००० विद्यार्थी-विद्यार्थिनी शिक्षणाचा व तंत्रशिक्षणाचा लाभ घेत आहेत.

ह्या प्रवासात अध्यापकांची कामगिरीही गौरवास्पद अशीच आहे. चारजण राष्ट्रीय पुरस्काराने सन्मानित झाले आहेत. एका अध्यापकास ‘बाहुलीनाट्य’ कार्यानुभव पुरस्कार मिळाला आहे. तर संस्थेंच्या अमृत महोत्सवी वर्षात एका अध्यापिकेस महाराष्ट्र शासनाने सावित्रीबाई फुले पुरस्काराने सन्मानित केले आहे. ही परंपरा यापुढेही अखंड राहील असा विश्वास वाटतो.

या निष्ठावंत अध्यापकांना संस्थेच्या व्यवस्थापनात सहभागी होता यावे म्हणून १९७२ मध्ये संस्थेने घटना बदल केला. ‘आजीव सदस्य मंडळ’ जाऊन शिक्षक मंडळ अस्तित्वात आले. त्यात शिक्षक प्रतिनिधी असून कार्यकारी मंडळ संस्थेचे काम पाहतात.

संस्थेचे सदभाग्य हे की संस्थेच्या स्थापनेपासून संस्थेला योग्य दिशा व गती देणारे खा. गो. ह. देशपांडे, श्री. ग. ज. म्हात्रे, यांच्यासारखे नामवंत अध्यक्ष, उपाध्यक्ष, कार्यकारी मंडळ सदस्य, शिक्षक मंडळ सदस्य तसेच ब. चिं. सहस्त्रबुध्दे, स. न गोसावी यांच्यासारख्या कार्यवाहांची परंपरा लाभली ती आजही खंडित झालेली नाही. १९४८ मध्ये संस्थेने कै. नामदार बाळासाहेब खेर यांच्या अध्यक्षतेखाली रौप्यमहोत्सव साजरा केला. १९७४ मध्ये आदरणीय वि. वा. शिरवाडकर व प्रख्यात उद्योगपती आबासाहेब गरवारे यांच्या उपस्थितीत सुवर्ण महोत्सव संपन्न झाला. १९९७-९८ हे वर्ष अमृत महोत्सवी वर्ष म्हणून मोठया उत्साहात साजरे झाले.